Şah Damarı Darlığı Nedir ve Nasıl Tedavi Edilir?
Şah Damarı Nedir?
Şah damarı darlığı, kalpten beyine oksijen bakımından zengin kan taşıyan iki ana arter olan şah damarlarının daralmasıdır. Karotid arter (boyun atardamarı) hastalığı olarak da adlandırılan şah damar darlığı, atardamar duvarında beyine kan akışını azaltan bir plak (ateroskleroz) birikiminden kaynaklanır. Tedavi, plak oluşumunu kontrol ederek veya kaldırarak inme riskini azaltmayı amaçlar.
Beyinin Kan Dolaşımı
Şah damar darlığını anlamak için, ilk önce baş ve boynun dolaşım sistemini anlamak gerekmektedir. Şah damarı diğer adıyla boyun atardamarı, göğüste aort damarından çıkar ve boyundan başa doğru ilerler. Ellerinizi boynunuzun iki tarafına yerleştirdiğinizde; nabzınızı boyun atardamarlarınızda hissedebilirsiniz. Gırtlak (adem elması) yakınında, şah damarı, dış ve iç şah damarları olmak üzere ikiye ayrılır. Dıştaki damar yüze ve kafa derisine, içteki damar ise beyine kan sağlar. Aterosklerotik plak birikiminin en sık meydana geldiği yer, şah damarının iç ve dış dallara bölündüğü karotid bifurkasyondur.
Şah Damarı Darlığı Nedir?
Şah damarı darlığı, ateroskleroz adı verilen bir süreçte şah damarlarının aşamalı olarak daralmasıdır. Normal, sağlıklı atardamarlar esnektir ve pürüzsüz iç duvarlara sahiptir. Yaşlandıkça, hipertansiyon ve kan damarı duvarındaki küçük yaralanmalar plak oluşumuna zemin hazırlayabilir. Plak, yağ, kolesterol, kalsiyum ve diğer lifli malzemeden yapılmış yapışkan bir maddedir. Zamanla, atardamarın iç çeperindeki plak birikintileri, atardamarın iç çapı olan lümeni daraltan büyük bir kütle oluşturabilir. Ateroskleroz ayrıca, arterlerin sertleşmesine de neden olur, bu genellikle “atardamarların sertleşmesi” olarak adlandırılır.
Şah damarı darlığının inme riskini artırmasının üç yolu vardır:
- Plak çökeltileri giderek büyür, arteri ciddi şekilde daraltır ve beyne giden kan akışını azaltır. Sonunda plak arteri tamamen tıkayabilir.
- Plak çökeltileri atardamarın iç yüzeyini pürüzlü bir hale getirerek deforme edebilir. Bu da damar içerisinde kan pıhtılarının oluşmasına ve beyne giden kan akışının bloke olmasına neden olur.
- Plak birikintileri yırtılabilir veya kopabilir. Yırtılan veya kopan parçalar atardamar içinde beyine doğru ilerleyerek küçük damarları tıkayarak beyine olan kan akışını engellerler.
Semptomlar Nelerdir?
Şah damarı darlığı olan kişilerin çoğunda, atardamar ciddi şekilde daralıncaya veya pıhtı oluşuncaya kadar hiçbir semptom görülmez. Semptomların ilk önce geçici iskemik atak (TIA) olarak da bilinen küçük inmeler ile ortaya çıkma olasılığı yüksektir. TIA’ lar beyin kan akışı geçici olarak kesildiğinde ortaya çıkar ve tekrar başladığında sonlanırlar. Belirtiler tipik olarak birkaç dakika sürer, sonra tamamen düzelir ve kişi normale döner. TIA kesinlikle göz ardı edilmemelidir; iskemik inme ve kalıcı beyin hasarının öncü uyarılarıdır. TIA veya iskemik inme belirtileri bir kol veya bacağın güçsüzlüğü veya uyuşukluğunu, konuşma zorluğunu, yüzde kaymayı, görme problemlerini veya vücudun bir tarafını etkileyen felci içerebilir. Sizde veya bir yakınınızda bu semptomlar meydana gelirse, hemen 112′ yi aramalısınız.
Sebepler Nelerdir?
Ateroskleroz, boyun atardamarı hastalığının ana nedenidir. Gençlik çağında başlayabilir, ancak semptomlara neden olması on yıllar alır. Ateroskleroz bazı insanlar otuzlu yaşlarında hızla ilerlerken, bazılarında ise elli veya altmışlı yaşlarında meydana gelebilmektedir. Ateroskleroz, yüksek kan basıncı, diyabet (şeker hastalığı), sigara ve yüksek kolesterol – özellikle “kötü” kolesterol veya düşük yoğunluklu lipoprotein (LDL) nedeniyle atardamarın iç duvarına zarar verir. Diğer risk faktörleri arasında obezite (şişmanlık), koroner arter hastalığı, ailede şah damarı darlığı öyküsü ve ileri yaş vardır.
Daha az yaygın olarak, şah damarı anevrizması ve fibromüsküler displazi de şah damarı darlığına neden olabilir.
Kalp hastalığı olan kişilerde şah damarı darlığı gelişme riski daha yüksektir. Tipik olarak, bu damarlar koroner arterlerden birkaç yıl sonra hastalanır.
Kimler Risk Altındadır?
Yaşlı insanların şah damarı darlığından etkilenme olasılığı daha yüksektir. 75 yaşından önce, erkekler kadınlardan daha fazla risk altındadır. Yüksek kolesterolü olan, tansiyonu yüksek olan ve sigara içen bir kişinin ateroskleroz gelişmesi risk faktörleri olmayan bir kişiden sekiz kat daha fazladır. Amerika Birleşik Devletleri’nde her yıl 500.000’den fazla yeni inme meydana gelmekte ve şah damarı darlığının bu inmelerin % 20 ila % 30’unun nedeni olduğu tahmin edilmektedir.
Tanı Nasıl Koyulur?
Doktorunuz size bazı sorular sorarak semptomlarınız, tıbbi problemleriniz, kullandığınız ilaçlar ve aile geçmişiniz hakkında mümkün olduğunca çok şey öğrenecektir. Ardından sizi muayene edecektir. Doktorunuz, üfürüm sesi duyabilme amacıyla şah damarınızın üzerini steteskopla dinleyebilir. Şayet üfürüm sesi duyulursa bu, aterosklerozun neden olduğu türbülanslı kan akışının bir işareti olabilir. Şüphelenilen hastalarda boyun atardamarının daralmasını kesin olarak tespit etmek için boynun doppler ultrasonu, boynun BT anjiyogramı (BTA), manyetik rezonans anjiyografi (MRA) veya serebral anjiyografi gibi bazı tanı testleri yapılır.
MR ve BT gibi görüntüleme yöntemleri ile aynı zamanda beyindeki inme odakları da ortaya çıkarılabilir. Testler ile bir veya her iki şah damarında kan akışının azaldığı gösterildiğinde, doktorunuz şah damarı darlığı tanısını koymuş olacaktır.
- Doppler Ultrason, damar içinden kan akışını değerlendirmek için yansıtılmış ses dalgalarını kullanan basit bir testtir. Ultrason probu, şah damarınızın üstündeki boyun bölgesine yerleştirilir. Bu test atardamardan ne kadar kan aktığını ve atardamarın ne dereceye kadar daraldığını ortaya çıkaracaktır (yani,% 100,% 80,% 70 vb.).
- Bilgisayarlı Tomografi Anjiyografi veya BT anjiyografisi, beyindeki anatomik yapıların ayrıntılı görüntülerini sağlayan, invazif olmayan bir röntgendir. Beynin arterlerini görebilmek için kan akışına bir kontrast madde enjekte edilmesini içerir. Bu test türü hem kan damarlarının (anjiyografi yoluyla) hem de yumuşak dokuların (BT yoluyla) en iyi görüntülerini sunar. Doktorunuzun daralan atardamarı görmesini ve ne kadar daraldığını belirlemesini sağlar.
- Boynun Manyetik Rezonans Anjiyografisi (MRA) BT anjiyogramına benzer. Kontrast boya, boyundaki kan damarlarını aydınlatmak için bir damar yoluyla enjekte edilir.
- Serebral Anjiyogram, kasıktaki ana atardamarın içine yerleştirilen bir kateterin ilerletilerek şah damarlarının çıkış bölgelerine kadar ilerletilmesi ve bu bölgelerden enjekte edilen kontras maddenin X-ışınları yardımı ile görünür hale gelmesi esasına dayanan invaziv bir testtir. Bu yöntem, doktorunuzun şah damarlarınızı ve beyninizdeki tüm atardamarları görmesini sağlar.
Hangi Tedavi Yöntemleri Vardır?
Tedavinin amacı inme riskini azaltmaktır. Tedavi seçenekleri şah damarındaki daralmanın ciddiyetine ve inme veya benzeri semptomlar yaşayıp yaşamadığınıza göre değişir.
İlaç Tedavisi
Semptomu olmayan veya % 50’den düşük şah damarı darlığı olan kişiler genellikle ilaçla tedavi edilirler. Ameliyat riskini artıracak bir tıbbi duruma sahip olan kişilerin de ilaçla tedavi edilmeleri olasıdır. İlaçlar tedavisi şunları içerir:
- Antiplatelet ilaçları (aspirin, tiklopidin, klopidogrel) kanı inceltir ve daralan atardamarda pıhtılaşmayı önler, bu da kanın damar içerisinden daha kolay geçmesini sağlar.
- Kolesterol ilaçları, aterosklerozda plak oluşumunu azaltmaya yardımcı olur. Statin adı verilen bu ilaçlar, LDL “kötü” kolesterolü, düşük yağlı bir diyet ile birleştiğinde ortalama% 25-30 azaltabilir.
- Antihipertansif ilaçlar (diüretikler, ACE inhibitörleri, anjiyotensin blokerleri, beta blokerleri, kalsiyum kanalı blokerleri vb.) Kan basıncını kontrol etmeye ve düzenlemeye yardımcı olur. Yüksek tansiyonun ciddi bir inme riski oluşturmasından dolayı, düzenli tansiyon taraması önerilir.
Cerrahi Tedavi
Cerrahi tedavi genellikle bir veya daha fazla TIA veya felç geçirmiş ve orta ila yüksek dereceli şah damarı darlığı olan hastalar için önerilmektedir. Ameliyatın amacı, oluşan plağı çıkartmak ve beyine daha fazla kan akışı sağlamak için atardamar çeperini genişleterek inmeyi önlemektir. Uygulanan yöntemler şunlardır:
Şah Damarı Endarterektomisi
Plağı çıkarmak için yapılan açık bir cerrahidir. Boyunda cilt kesisi yapılır ve şah damarı bulunur. Geçici kelepçeler, kan akışını durdurmak için darlık alanının üstündeki ve altındaki atardamar alanlarına yerleştirilir. Bu süre zarfında, boynun diğer tarafındaki şah damarı tüm beyine kan akışını devam ettirir. Cerrah arterde tıkalı alanın üzerine bir kesi yapar. Plak birikmesi soyulur ve çıkarılır (Şekil 1). Bu ameliyatların nasıl yapıldığını detaylı olarak gösteren videolarımızı buradan izleyebilirsiniz.
Ardından atardamar ince dikişler ile kapatılır ve beyne çift taraflı kan akışını sağlamak için kelepçeler çıkarılır (Şekil 2). Şah damarı endarterektomsi tipik olarak semptomları (inme veya TIA) olan ve% 50’den fazla tıkanıklığı olan hastalar için endikedir. Ayrıca semptomu olmayan ve % 60’dan fazla tıkanıklığı olan hastalar için de önerilir. % 50 ila 69 oranında orta derecede tıkanıklığı bulunan hastalarda yapılacak cerrahi, beş yıllık bir süre zarfında inme riskini % 6,5 azaltır. % 70’den fazla yüksek dereceli tıkanıklığı olan hastalar arasında ise inme riski % 80 oranında azalır. Darlığı % 50 veya daha az olan hastalarda endarterektomi uygulamasının yararı, ameliyatın risklerinden daha ağır basmaz.
Şah Damarı Anjiyoplasti (Balon) ve Stentleme
Bu yöntem plağı sıkıştıran ve atardamarın içini genişleten girişimsel bir işlemdir. Radyoloji odasındaki bir anjiografi aleti ile gerçekleştirilir. Kasık atardamarına esnek bir kateter sokulur. Kalbin içinden geçen kan akımı boyunca vşah damarın içine yönlendirilir. Daha sonra, uç kısmında şişirilebilir bir balon bulunan küçük bir kateter darlık yapan plağın üzerine yerleştirilir.
Balon atardamarı genişletmek ve plağı damar duvarına doğru sıkıştırmak için açılır. Balon daha sonra söndürülür ve çıkarılır. Son olarak, stent adı verilen kendiliğinden genişleyen ağ benzeri metal bir kafes plak üzerine yerleştirilerek atardamarı açar (Şekil 3).Anjiyoplasti (balon) ve stentleme genel olarak, 1) % 70’den fazla, orta ila yüksek dereceli şah damarı darlığı olan ; 2) cerrahi komplikasyon riskini artıran başka tıbbi durumlara sahip olan; 3) tekrarlayan darlığı olan; veya 4) kanser tedavisi nedeniyle boyuna uygulanan radyoterapinin neden olduğu darlığı olan seçilmiş hastalar için uygulanabilir.
Şah Damarı Bypass Operasyonu
Bu operasyon, damarın plakla tamamen tıkandığı hastalarda uygulanan bir cerrahi tedavi yöntemidir. Vücudun başka bir yerinden, genellikle bacaktaki toplardamarlardan veya koldaki atardamarlardan alınan bir damarın tıkanıklığın altına ve üstüne dikilerek tıkanıklığın aşılmasını sağlayan bir yöntemdir. Şah damarı bypass operasyonu tipik olarak sadece şah damarının % 100 tıkalı olduğu durumlarda yapılır.
İyileşme ve Korunma
Risk faktörlerinize bağlı olarak doktorunuz sizden sigarayı bırakmanızı, aşırı alkol tüketimini sınırlandırmanızı, ciddi bir kan şekeri kontrolünü sürdürmenizi (diyabetiniz varsa), kolesterolünüzü düzenli olarak kontrol ettirmenizi ve reçetelendiği gibi ilaçlar almanızı isteyebilir.
Şah damarı endarterektomsi sonrası, yeniden daralma iki yıldan daha kısa sürede ortaya çıkabilir ve genellikle semptomatik değildir. Bu yenilenmiş plaklar anjiyoplasti (balon) ve stentleme ile tedavi edilebilir. Plaklar zamanla gerileyebilir ve müdahale ancak % 80’den büyük darlık için uygulanır. İki yıl sonra, yeniden daralma, aterosklerotik hastalığın ilerlemesi ile sıkı ilişkilidir. Genel olarak, semptomatik yeniden daralma veya % 80’den büyük darlık için tekrar cerrahi veya stent tavsiye önerilir.
Şah damarı darlığının ilerleyici bir hastalık olduğunu hatırlamak önemlidir. Eğer tedavi edilmezse, şah damarı darlığı semptomları olan kişilerde yılda % 13, semptomları olmayan kişilerde yılda % 2,2 oranında felç görülür.