Lenfatik Damar Hastalığı Nedir?
Lenfatik damar hastalığı, lenfatik sistemin yetersiz çalışması anlamına gelir. Lenf düğümleri ve lenf damarlarından oluşan lenf sistemi, vücudunuzdaki dokularında oluşan lenf sıvısını tahliye eden bir damar ağıdır. Lenf sıvısı, toksinleri, bağışıklık hücrelerini ve atık ürünleri lenf düğümlerine taşır. Filtrelenen lenf sıvısı, lenf damarları yoluyla tekrar kan dolaşımına geri döndürerek vücuttaki sıvı dengesinin korunmasına yardımcı olur.
Kötü çalışan bir lenfatik sistem, dokuların sıvı ile şişmesine neden olur. Bu duruma lenfödem adı verilir. Bu şişme genellikle kollarınızda veya bacaklarınızda meydana gelir.
Bazen lenfödem oluşturan lenfatik bir problemle doğabilirsiniz. Buna kalıtsal veya birincil lenfödem denir. Bazen de bir hastalığın (kanser, enfeksiyon vb) komplikasyonu veya yaralanmaya bağlı olarak lenfödem meydana gelebilir. Buna ikincil lenfödem denir.
Lenfatik damar hastalığı birçok insan için kronik yani müzmin bir hastalıktır. Ancak, günümüzde bu hastalığı tedavi edebilecek ve sizi rahatlatacak tedaviler mevcuttur.
Lenfatik Hastalığın Sebepleri Nelerdir?
Kalıtsal yani birincil ve ikincil lenfatik hastalığın birçok sebebi vardır.
Kalıtsal (Birincil) Lenfödem
Kalıtsal yani birincil lenfödem ikincil lenfödemden daha seyrek görülür. Ailesinde lenfödem olan bireylerde birincil lenfödemin görülme sıklığı artar. “Milroy” ve Meige” hastalıkları en sık rastlanan kalıtsal lenfödem bozukluklarıdır.
İkincil Lenfödem
Meme kanseri nedeniyle ameliyat olan bayanlarda görülen lenfödem ikincil lenfödemin en sık sebeplerindendir. Bu ameliyatta meme dokusuyla birlikte koltuk altındaki lenf düğümleri de çıkartılır. Koldaki dokularda oluşan lenf sıvısını süzen bu düğümlerin çıkartılması, lenfatik sistemin bozulmasına, sıvının kolda birikmesine ve kolun şişmesine neden olur. Kanser ve radyasyon tedavisi (radyoterapi) de lenfödem gelişmesine neden olabilir. Tümör dokusunun kendisi ve radyoterapi veya ameliyata bağlı gelişen nedbe dokusu lenfatik sistemde hasara neden olabilir. Baş ve boyun tümörlerinin tedavisi sonrasında yüzde, dilde ve gözlerde görülen şişme de ikincil lenfödemdir.
Lenfatik Damar Hastalığının İşaret ve Bulguları Nelerdir?
Lenfatik damar hastalığının ana belirtisi lenfödemdir. Lenfödem kollarınızda veya bacaklarınızda şişmeye neden olur. Parmaklarınız veya ayak parmaklarınız da bu sıvı ile dolup şişebilir. Baş ve boyundaki dokular da etkilenebilir. Şişlik hareket etmenizi kısıtlayabilir. Etkilenen bölgede ağrılık hissi ya da derinden gelen bir ağrı hissedebilirsiniz. Lenfödem aşağıdakilere de sebep olabilir:
- Deri değişiklikleri
- Deride renk değişiklikleri
- Su toplamaları (büller)
- Deriden sıvı akıntısı
- Enfeksiyon
Baş ve boyundaki lenfödem görmeyi etkileyebilir, kulak ağrısı ve burun tıkanıklığına neden olabilir. Ayrıca, nefes almada zorluk, yutma güçlüğü, konuşma bozukluğu ve tükürük artışına da sebep olabilir.
Kalıtsal lenfatik hastalıkla doğan bireyde bulgular, erken çocukluk döneminde, ergenlikte, bazı durumlarda ise 35 yaşından sonra bile ortaya çıkabilir.
Lenfatik Damar Hastalığı Hangi Sorunlara Yol Açar?
Lenfödeme bağlı olarak lenfanjit ve selülit gibi enfeksiyonlar gelişebilir. Selülit bakteriyel bir cilt enfeksiyonudur. Lenfödem bu enfeksiyonun yayılması ve derin dokulara yayılması için bir zemin teşkil eder. Lenfanjit, lenf damarlarında bakteriler, virüsler veya mantarlar ile meydana gelen enfeksiyonudur. Enfeksiyonda etkilenen bölgede, çizgili, lekeli, kırmızı bir yama görüntüsü olur. Bu hastalarda ayrıca, yüksek ateş, titreme ve kaşıntı meydana gelir.
Lenfatik Damar Hastalığı Tanısı Nasıl Konulur?
Başvuracağınız doktor size tıbbi geçmişiniz ile ilgili sorular soracak ve sizi muayene edecektir. Doktorunuz lenfatik damar hastalığından şüpheleniyorsa bazı görüntüleme testlerini isteyebilir. En olası test bir lenfanjiyogramdır. Lenf bezleri ve lenf damarlar ağınızı açık bir şekilde göstermeye yardımcı olmak için kontrast boya kullanan bir tür röntgendir. Bu işlemde ayak parmaklarınız arasındaki bir damara özel bir boya enjekte edilir. X-ışını görüntüleri lenfatik drenaj sistemindeki anormallikleri ortaya çıkarabilir. Geleneksel röntgen yerine bir MR’ da kullanılabilir.
Lenfatik Damar Hastalığı Nasıl Tedavi Edilir?
Tedavinin amacı, şişmeyi kısa sürede mümkün olduğu kadar azaltmak ve etkilenen bölgenin hareket ve işlevlerini korumaktır.
Kompresyon (sıkıştırma) lenfödem için önemli bir tedavidir. Etkilenen uzvun sıkıştırılması, lenfatik sıvıların gövdeye doğru, normal dolaşım paterninde olduğu gibi hareket etmesini sağlar. Kolunuzu veya bacağınızı elastik bir bandajla sıkıca sarmak veya varis çorabı gibi bir kompresyon giysisi giymek, şişmiş bölgeye sürekli baskı yapar. Bu da, uzuvun çapını ve cilt üzerindeki stresi azaltır. Ayrıca hareketliliği de artırır.
Kompresyon Giysileri
Sıkıştırma giysileri, özel olarak tasarlanmış, şişmiş uzuva giyilen çoraplar (varis çorapları) veya eldivenlerden ibarettir. Doktorunuz belirli bir derecede sıkıştırma seviyesine sahip kıyafetleri satın almanızı önerebilir. Derece veya seviye şişmenin şiddetine bağlı olacaktır. Standart kompresyon giysileri çoğu eczanede ve eczanede mevcuttur. Şayet uzvunuzun ölçüsü standartların dışında ise, sizin için kişiye özel bir kompresyon giysisi üretilmesi gerekebilir. Sıkıştırma seviyeleri mm Hg (milimetre civa) basınçlarında ölçülür. İhtiyacınız olan sıkıştırma ne kadar yüksekse, basınç da o kadar yüksek olacaktır.
Standardı olmamasına rağmen, yaygın olarak kullanılan ölçü seviye ve sınıfları şunlardır:
- Düşük (sınıf 1): 20 mm Hg’ den az
- Orta (sınıf 2): 20 ila 30 mm Hg arasında
- Yüksek (sınıf 3): 30 mm Hg’ den büyük
Lenfödem hastalarında çoğunlukla basamaklı sıkıştırma tercih edilir. Basamaklı sıkıştırma özelliği, ya giysinin dokusunda vardır, ya da sonradan üzerine sarılan bandajlar ile elde edilir. Basamaklı sıkıştırmada uzvun en ucunda basınç en fazlayken gövdeye doğru giderek azalır. Şayet giyside bu özellik yok ise, bir lenfödem uzmanı size, bandajlar ile nasıl basamaklı sıkıştırma elde edeceğinizi öğretecektir.
Pnömatik Sıkıştırma
Başka bir sıkıştırma terapisi formu da, pnömatik sıkıştırma olarak adlandırılır. Pnömatik sıkıştırma, düzgün lenfatik sıvı akışını sağlamak için, giyilen yelek veya kol/bacak botlarının bir cihaz ile şişirilip indirilmesi prensibine dayanır.
Egzersiz
Egzersiz sırasında kaslarınız kasılarak çevrelerindeki lenf damarlarına baskı yaparlar. Bu baskı da lenf sıvısının akışına yardım eder ve ödemi azaltır. Lenfödem konusunda uzman bir fizyoterapist size uygun bir egzersiz masaj programı uygulayabilir.
Medikal ve Cerrahi Tedaviler
Lenfödem tedavisi için kapsamlı dekonjestif tedavi (CDT) sıklıkla uygulanmaktadır. Bu, daha önce yukarıda bahsedilen bazı bileşenleri içerir:
- Sıkıştırma giysileri
- Cilt bakımı
- Egzersizler
- Lenfatik drenaj masajı
Manuel lenfatik drenaj olarak da bilinen lenfatik drenaj masajı, tecrübeli bir lenfödem uzmanı tarafından gerçekleştirilen bir masaj terapisidir. Bu masaj ile dokular uyarılarak lenf sıvılarının serbestçe akması sağlanır. Manuel lenfatik drenajın ne sıklıkta gerekli olduğu lenfödemin şiddetine, yerine ve alanın ne kadar hareketi kaldırabileceğine bağlıdır. Çoğunlukla 3-8 hafta boyunca haftada 5 gün başlanır, iyileşme izlenerek gereğinde arttırılır. Ayrıca, bu drenaj masajını evde yapmak için eğitim de alabilirsiniz. Selülit veya diğer cilt enfeksiyonlarınız ile cilt döküntüleriniz varsa, manuel drenaj yapmak sakıncalı olabilir.
ABD Gıda ve İlaç İdaresi, meme kanserine bağlı lenfödem tedavisi için düşük seviyeli lazer tedavisini onayladı. Lenfödem konusunda uzmanlaşmış bir fizyoterapist veya başka bir sağlık uzmanına bu tedaviyi uygulatmanızı öneririz. Yapılan araştırmalar neticesinde lazer tedavisinin, uzuvdaki şişliğin, ağrının ve ödemin azaltılmasında etkili olabileceği bulunmuştur.
Liposuction, diğer tedavi seçeneklerinin etkili olmadığı, ileri düzey lenfödem evrelerinde etkili olabilir. Çalışmalar, liposuction’ ın uzuv boyutunu azaltabildiğini, fonksiyonunu, kişinin sağlığını ve yaşam kalitesini iyileştirilebildiğini göstermiştir. Ancak, bu işlemi takiben, şişmeyi azaltmak için sıkıştırma giysilerinin kullanılması hala gereklidir.
Bakteriyel enfeksiyon ile birlikte olan lenfödem, önce antibiyotiklerle tedavi edilir. Antibiyotikler, ağrıyı ve şişmeyi kontrol etmeye yardımcı olabilir. Ayrıca enfeksiyonun yayılmasını önlemede de etkilidirler.
Lenfatik Damar Hastalığının Uzun Dönem Sonuçları Nasıldır?
Görünüşünüz, genel sağlığınızın yanı sıra lenfödemin aşamasına, konumuna ve nedenine bağlıdır. Lenfödem, sürekli bakım gerektiren müzmin bir durumdur. Çoğunlukla bir miktar şişlik hep kalacaktır. Ancak bu şişlikle başa çıkmayı öğreneceksiniz. Fizyoterapistler, kalp damar cerrahları ve diğer uzmanları içeren bir lenfödem sağlık ekibinden yardım almanız önemlidir. Yurt dışında, bu konuda uzman kişilerin oluşturduğu ve yatarak hizmet alacağınız rehabilitasyon merkezleri vardır.
Lenfödem ile baş etmenin en iyi yolu, size uygun tedavilerin ve yönetim tekniklerinin bir kombinasyonunu kullanmaktır.