Şah damar darlığı (karotis stenozu), boynunuzun her iki tarafındaki büyük atardamar olan şah damarınızın daralmasıyla ortaya çıkan bir durumdur. Daralma plak adı verilen bir maddeden (yağlı kolesterol birikintileri) oluşur. Şah damarınızdaki normal kan akışı engellediğinde felç riski ortaya çıkar. Plak birikmesine ateroskleroz denir.
Boynunuzun her iki yanında birer tane olmak üzere iki şah damarınız vardır. Bunlar beyninize, yüzünüze ve başınıza kan getiren büyük arterlerdir. Sağlıklı olduklarında bu atardamarlar, kanın hiçbir engel olmaksızın serbest akışına izin veren temiz bir boru gibi pürüzsüz ve açıktır. Vücudunuzun dolaşım sistemi, kanı (besin ve oksijen içeren) vücudunuzun her yerine taşıyan bir damar ağından meydana gelmektedir.
Boynunuzdaki iki arterden birinde veya her ikisinde de şah damarı daralması (karotis arter stenozu) gelişebilir. Bu durum, tedavi edilmezse zamanla kötüleşebilir ve ölüme kadar varabilecek ciddi komplikasyonlara neden olabilen felce yol açabilir.
Şah damar darlığı ne kadar yaygındır?
Genel popülasyonda şah damarı darlığının görülme sıklığının %5 kadar yüksek olduğu tahmin edilmektedir. Amerikan İnme Derneği’ne göre felç, ölüme neden olan durumlar listesinde beşinci sırada yer almaktadır. Şah damarı daralması genellikle ileri yaşlarda meydana gelen bir durumdur ve insan yaşlandıkça bu durumun görülme sıklığı beraberinde felç riski ile beraber artar.
Şah damar darlığının nedenleri ve risk faktörleri nelerdir?
Zaman içinde şah damar darlığına sebep olabilecek çeşitli faktörler vardır. Bunlardan bazıları değiştirebileceğiniz faktörlerdir. Bazıları ise diğer faktörlere katkıda bulunur ve riski daha da arttırır:
- Sigara içmek ve tütün ürünleri kullanmak.
- Obeziteye sahip olmak.
- Hareketsiz bir hayat yaşamak.
- Hipertansiyona sahip olmak.
- Yüksek kolesterol.
- Diyabet.
- İleri yaş.
Şah damar darlığının belirtileri nelerdir?
Şah damar darlığı felce neden olabilir. Şah damar darlığına bağlı gelişen felç türü, plak parçalarının (veya plak üzerinde oluşan trombositlerin) beyninize gitmesi neticesinde oluşur. “İskemik” inme adı verilen bu felç, beyninizin bir kısmına kan akışını keser. Bu tıkanıklık kalıcı olduğunda beyin hücreleriniz veya nöronlarınız ölmeye başlar.
Geçici iskemik atak (TIA), küçük beyin arterinin plak ve/veya trombositlerden geçici olarak tıkanması anlamına gelen bir “mini felçtir”. Birçok insan için TIA iskemik felçten önce gelir. Bu durumlarda hücre ölümünü önlemek amacıyla mümkün olduğu kadar çabuk tedaviye başvurmak çok önemlidir.
Felcin belirtileri nelerdir?
Bir TIA veya felç belirtileri şunları içerebilir:
- Yüzünüzün bir tarafının sarkması.
- Geveleyerek konuşma veya kelimeleri oluşturma ve başkalarıyla iletişim kurmada zorluk.
- Vücudunuzun bir tarafında his kaybı.
- Görüş alanınıza koyu bir gölgenin inmesiyle tek gözde görme kaybı.
- Losing muscle strength and having weakness on one side of your body.
Felce neden olmayan şah damar darlığınız varsa herhangi bir belirti fark etmeyebilirsiniz.
Şah damar darlığı nasıl teşhis edilir?
Şah damar daralması sıklıkla felç belirtileri yaşadıktan sonra teşhis edilir. Semptomlar, doktorunuzun sizi herhangi bir tıkanıklık olup olmadığını kapsamlı bir şekilde araştırmasına yönlendirir ve bu da karotis arter stenozu tespitine yol açabilir. Bu durum, doktorunuzun boynunuzu bir stetoskopla muayene ettiği sırasında uğultu (ıslık sesi) veya üfürüm adı verilen anormal bir ses duymasıyla da teşhis edilebilir. Şah damar daralması teşhisini doğrulamak ve tıkanıklığın boyutu ve yeri hakkında daha fazla bilgi edinmek için kullanılan çeşitli testler vardır. Bu testler şunları içerebilir:
- Ultrason: Doppler ultrason olarak da adlandırılan bu test türü, vücudunuzun iç yapılarının bir görüntüsünü oluşturmak için ses dalgalarını kullanır. Ultrason cildinizin üzerinde yapılan ağrısız bir testtir. Kanın atardamarlarınızdan nasıl aktığını görmek ve atardamarların tıkalı veya daralmış olabileceği yerleri bulmak için ultrason kullanılır.
- Bilgisayarlı tomografi anjiyografi (BTA): İç organlarınızın ayrıntılı bir görüntüsünü oluşturmak için X ışınlarını kullanan bir cihaz olan bir BT tarayıcı kullanarak, şah damarlarınızın ayrıntılı bir görüntüsü elde edilebilir. Bu test sırasında kan dolaşımınıza, görüntülerdeki tıkanıklıkları göstermeye yardımcı olacak “kontrast madde” adı verilen bir ilaç enjekte edilir. Bu test, kalp pili veya başka rahatsızlıklardan dolayı stent takılan kişilerde kullanılabilir.
- Beyin anjiyosu: Bu tür teşhis testi, arterlerinize girip tıkanıklığı yakından incelemek için minimal invazif bir prosedürde bir kateter kullanılmasını içerir. Ayrıca bu testte doktorunuz, arter ayrıntılarını görebilmesi için doğrudan arterlerinize kontrast madde enjekte eder.
- Manyetik rezonans anjiyografi (MRA): Bu test, BT taramasına benzer şekilde ancak X ışınları kullanmadan arterlerinizin ayrıntılı görüntülerini sağlar. Bu noninvaziv bir görüntüleme testidir.
Şah damar darlığı nasıl sınıflandırılır?
Teşhis sürecinde doktorunuz bu rahatsızlığın sizde olup olmadığına, hangi oranda ve nerede olduğuna bakacaktır. Şah damar darlıkları genel olarak hafif, orta ve şiddetli olmak üzere üç gruba ayrılır. Hafif bir tıkanıklık %50’den az olan bir tıkanıklıktır. Bu, arterinizin yarısından azının tıkalı olduğu anlamına gelir. Orta düzeyde bir tıkanma %50 ila %79 arasındadır. En ciddi sınıflandırma, atardamarınızın çoğunluğunun (%80’den %99’a kadar) daralmış olduğu grubu içerir.
Şah damar darlığı nasıl tedavi edilir?
Şah damar darlığı tedavisinin temel amacı hastalığın ilerlemesini durdurmaktır. Bu, sağlıklı beslenme, egzersiz ve sigarayı bırakmayı içeren yaşam tarzı değişiklikleriyle başlar. Kan basıncını ve kolesterolü düşüren ilaçlarla birlikte günlük bebek dozunda aspirin de kullanılabilir.
Daha ciddi vakalarda ve/veya TIA veya felç semptomlarına neden olan vakalarda, doktorunuz karotid arterdeki plağı bir kesi yoluyla çıkarmak için “karotis endarterektomisi” adı verilen cerrahi bir prosedür uygulayabilir.
Karotis endarterektomisi ameliyatı tarafımızca oldukça fazla sayıda yapılan bir ameliyat yöntemidir. Biz bu ameliyatı lokal anestezi altında, hasta ile konuşarak yapmayı tercih ediyoruz. Lokal anestezi ile yapmaktaki amaç, ameliyata bağlı felç riskini en aza indirmektir. Bu yöntem, gününmüzde karotis endarterektomisinde felç riskini önlemede altın stadart olarak kabul edilmekte olup bu konuda yazdığımız bilimsel makalemize de buradan ulaşabilirsiniz.
Şah damar darlığı tedavisinde karotis endarterektomisi ameliyatına alternatif olarak bu konuda deneyimli bir radyoloji uzmanı daralmış olan damarınıza stent de yerleştirebilir. Bu, plağı stent ile duvar arasındaki kan akışından uzaklaştırırken arteri uygun boyutuna kadar açacaktır. Bir kalp damar cerrahı, nöroji uzmanı ve radyologdan oluşan “inme takımı” karotis hastalığı tedavisine ihtiyaç duyan her kişi için bu prosedürlerden hangisinin en iyi olduğunu belirler.
Her şah damar daralması cerrahi veya girişimsel tedaviye ihtiyaç duymaz çünkü bu prosedürlerin kendisi de risk taşır. Cerrahlar kişilere yalnızca şiddetli darlık ve/veya felç riski, işlemin riskinden daha yüksek olduğunda bir girişim önermektedir.
Şah damarı endarterektomi veya stent uygulamasının sonucu nedir?
Şah damar darlığı hızlı bir şekilde yakalanıp tedavi edilmezse tehlikeli olabilir. Bu durum, ölüme veya sakatlığa yol açabilecek felce neden olabilir. Felç belirtilerini bilmeniz ve bu belirtileri kendinizde veya bir başkasında fark ederek hızlı hareket etmeniz önemlidir. Şah damar darlığının hızlı tedavisi hayat kurtarıcı olabilir. Gerektiğinde yapılan karotis endarterektomisinin ve stentlemenin sonuçları mükemmeldir. Çoğu insan, yalnızca bir kaç gecelik hastanede kalışla çok hızlı bir şekilde iyileşir.
Özetle
Yaşlandıkça karotis arter stenozu gelişme riskiniz artar. Bu durumu ve felç gibi bir komplikasyonu önlemek için yapabileceğiniz en önemli şey sağlıklı bir yaşam tarzı sürdürmektir. Egzersiz yapmak, sağlıklı beslenmek ve sigara içmemek sağlıklı bir yaşam tarzının örnekleridir. Doktorunuz ile düzenli iletişim halinde kalarak kalbinizi ve tüm dolaşım sisteminizi sağlıklı tutmanın yolları hakkında konuşun. Şah damar darlığı ile ilgili daha detaylı bilgi almak için bizimle buradan iletişime geçebilirsiniz.
